Trajanje projekta: 2024-2027
Donator: Fond za nauku Republike Srbije (Prizma)
Nosilac: Institut za filozofiju i društvenu teoriju Univerziteta u Beogradu
Partneri: Etnografski institut SANU (Srđan Radović), Fakultet političkih nauka, Univerzitet u Beogradu (Dušan Marković); Pravni fakultet, Univerzitet Union (Marko Božić, Srđan Milošević)
Istraživački tim IFDT-a: Milivoj Bešlin, Adriana Zaharijević, Marija Mandić, Ivica Mladenović, Filip Balunović, Petar Žarković, Ivan Ejub Kostić, Balša Delibašić, Pavle Antonijević, Vukan Marković, Damir Zejnulahović i Miloš Janković.
Šta je IMAGINATION?
Projekat namerava da istraži tezu o postojanju dva konkurentna pristupa srpskom nacionalnom identitetu tokom jugoslovenskog perioda, u kojem je nova socijalistička država pokušala da tradicionalnom, etno-religijskom konceptu srpske nacije, suprotstavi drugačije razumevanje nacionalnog identiteta koji bi se uklopio u širi, pluralni koncept novog društva i složene države. Poseban cilj projekta je istraživanje da li se i na koji način navedena identitetska dvojnost održala i u našoj savremenosti.
Gde je problem?
Šta je nacionalni identitet? Da li je reč o kodu koji u sebi nosimo činjenicom da smo na nekom mestu rođeni, da govorimo jednim jezikom i da delimo određene kulturne simbole? Ili je pak reč o nečemu što nastaje kroz vreme, što se s manje ili više uspeha izvodi kroz generacije koje učestvuju u njegovoj proizvodnji? Naš projekt će nastojati da potvrdi drugu tezu. Pod lupu stavljamo dva modela koja su u ne tako davnoj prošlosti postojala uporedo. Razmatraćemo razdoblje od Drugog svetskog rata do danas da bismo te modele opisali, ukazali na unutrašnju napetost koja je postojala među njima i, posebno važno, da bismo pokazali kako je jedan od njih postao dominantan. Teza o tome da nacionalni identitet nije urođen, važna je i izvan istoriografije u koju se smešta naš disciplinarni okvir i iz koje crpimo osnovni naučni inventar. Od te teze zavisi kako ćemo danas i u budućnosti graditi to što nazivamo nacionalnim identitetom.
Šta nam je cilj?
Ambicija projekta je da opiše oba konkurentna pristupa srpskom nacionalnom identitetu u periodu od kraja Drugog svetskog rata do danas. Cilj je opisati i objasniti istorijske narative, ideološka utemeljenja i političku podršku koju je novom, socijalističkom shvatanju srpskog identiteta pružala država, a onom starijem, tradicionalističkom, nacionalno opredeljeni disidenti i neformalna desna opozicija. Planirana istraživanja imaju za cilj da provere tezu o još uvek živom rivalitetu dva pristupa: etno-nacionalnog shvatanja srpskog identiteta kao vladajuće ideološke matrice nakon raspada jugoslovenske države i socijalističkog društva, i moderne, građanske ideje nacije kao refleksa socijalističkog koncepta nacionalnog identiteta u alternativnom diskursu leve i liberalne opozicije u Republici Srbiji danas.
Naš teorijski koncept
U okviru našeg istraživanja, koristićemo Gramšijevu teoriju „kulturne hegemonije“ koja razmatra kako dominantna klasa uspostavlja društveni konsenzus i nameće svoj ideološki „zdrav razum“. Ova teorija će nam omogućiti da analiziramo interakcije između „političkog društva“ i „civilnog društva“, te dinamiku koja proizlazi iz borbe za kulturnu dominaciju. Burdijeova „teorija polja“ će nam pomoći da proučimo dinamike unutar različitih socijalnih polja i borbu za legitimnost. Metodološki, kombinovaćemo kvantitativne i kvalitativne pristupe. Statističke metode kao što su ravno sortiranje, krstasto sortiranje i Analiza višestrukih podudaranja biće korišćene za merenje i vizualizaciju odnosa između aktera. Кvalitativni „socio-istorijski“ pristup će nam pomoći da tumačimo statističke rezultate stavljajući ih u širi društveni i istorijski kontekst. Кritička diskurzivna analiza će biti korišćena za ispitivanje društvenih aktera i institucija, kao i diskurzivnih praksi koje otkrivaju odnose moći i (kontra)hegemonske strukture. Poslednje, ali ne i najmanje važno, sprovešćemo kvalitativne istraživačke intervjue, koji su često korišćen metod za prikupljanje podataka u savremenom naučnom istraživanju.
Doprinos nauci na međunarodnom nivou
Projekt o nacionalnom identitetu bez sumnje ima najveći značaj za srpsku nauku i javnost. Međutim, on ima i jasno ocrtane međunarodne domete. S jedne strane, zbog aktuelnih svetskih prilika, evropska paradigma o postnacionalnom i postherojskom dobu kao da je temeljno dovedena u pitanje. Pitanje nacionalnog identiteta ponovo dobija na ogromnom značaju, nažalost, upravo kroz nove oružane sukobe. Promišljanje o tome kako se gradi nekonfliktni nacionalni identitet i kakve su mu perspektive stoga postaje izuzetno urgentna tema u širokom polju društvenih nauka. S druge strane, u aktuelnoj raspodeli sveta na globalni Sever i globalni Jug, evropski Istok ostaje skriven iza imena u koja se ne uklapa. Sve se više istoričara i društvenih naučnika u Srednjoj i Istočnoj i Jugoistočnoj Evropi vraća novijoj istoriji svojih zemalja, odbačenoj pred usponom tranzicione teze o „kraju istorije“, nastojeći da tim putem bolje razumeju svoju nimalo jednoznačnu sadašnjost. Naš projekt u sebi produktivno spaja obe tendencije.
Širi društveni doprinos u Srbiji
Istraživanje se bavi kako istorijskim aspektima, tako i savremenim implikacijama srpskog nacionalnog identiteta, nudeći perspektive za bolje razumevanje savremenih političkih, društvenih i intelektualnih debata u Srbiji. To može pomoći građanima da bolje razumeju trenutne društvene i političke dileme, kao što su odnosi sa susednim zemljama, integracija u Evropsku uniju i unutrašnje političke izazove. Rezultati istraživanja takođe mogu pružiti osnovu za informisano učešće u javnim raspravama i donošenje odluka koje se tiču nacionalnog identiteta i politike identiteta u savremenoj Srbiji. Кroz širu diseminaciju nalaza projekta, uključujući objavljivanje knjige i učešće u javnim debatama, građani će imati priliku da se upoznaju sa novim saznanjima i teorijama vezanim za srpski nacionalni identitet, što može uticati na oblikovanje obrazovnih programa, javnih politika i šire društvene svesti. Stoga, kroz razumevanje prošlosti i njenog uticaja na sadašnjost, građani mogu biti bolje osposobljeni za suočavanje sa izazovima današnjice, doprinoseći izgradnji inkluzivnijeg i raznolikijeg društvenog i političkog okruženja u Srbiji.