Ovo predavanje predstavlja pregled glavnih marksističkih teorija zavisnosti i nejednakog razvoja na Balkanu u prve tri decenije 20. veka. Pokazuje kako su, koristeći ortodoksnu marksističku metodologiju, razni teoretičari, nezavisno jedni od drugih, došli do sličnih ili čak identičnih zaključaka. Ti zaključci odnose se na pitanja socijalističke revolucije na periferiji, imperijalizma, odnosa radničkog pokreta prema seljaštvu i nacionalizma kao potencijalno emancipatorske društvene snage. Opšti okvir za promišljanje ovih pitanja predstavljala je svest o perifernom položaju njihovih država u svetskom kapitalističkom sistemu, te razvoj ranih teorija zavisnosti i nejednakog razvoja, koje su uticale na percepciju potencijalne socijalističke revolucije na periferiji. Slični zaključci raznih autora doveli su do olakšanog prijema boljševičkih ideja među balkanskim marksistima nakon 1917. godine, s obzirom da su se i boljševici bavili sličnim problemima revolucije i izvlačili slične zaključke. Teorijske debate o zavisnosti i nejednakom razvoju trajale su i tokom dvadesetih, obeležene nasleđem diskusija pre Prvog svetskog rata, ali nadopunjene iskustvima Ruske revolucije. U to vreme, balkanski marksisti prvi put počinju da ozbiljnije postavljaju pitanje (polu-)kolonijalne zavisnosti njihovih društava od imperijalističkih država, a u drugoj polovini decenije učestvuju u debatama o permanentnoj revoluciji Lava Trockog i teoriji revolucionarnih etapa, koja se obično asocira sa Josifom Staljinom.

Stefan Gužvica je istraživač-pripravnik na Institutu za filozofiju i društvenu teoriju. Autor je knjige Prije Tita: Frakcijske borbe u Komunističkoj partiji Jugoslavije (Zagreb: Srednja Europa, 2020) i urednik zbornika Herman: Quo vadimus? (Beograd: Most Art, 2023). Doktorirao je na Univerizetu u Regenzburgu 2022. godine sa disertacijom pod naslovom „Srp bez čekića: Revolucija i nacije na Balkanu od 1900-ih do 1930-ih.“

Događaj će biti fotografisan i sniman radi objavljivanja na društvenim mrežama, vebsajtu i drugim kanalima informisanja u svrhu promocije događaja i aktivnosti Instituta.