Neposredni podsticaj za izbor i formulisanje ove istraživačke teme predstavlja činjenica da u kulturnoj, naučnoj i političkoj javnosti ne postoji konsenzus kako o smislu i ulozi prosvetiteljske epohe u prošlosti, tako ni o značaju vrednosti prosvećenosti za savremenost i budućnost. I “prosvetiteljstvo”, kao vremenski ograničen segment nacionalne tradicije, i vrednosti “prosvećenosti” koje imaju trajniji, dijahroni status, danas su upitni i podložni kritičkoj revalorizaciji u širokom rasponu od radikalnog odbacivanja do odbrane i isticanja neophodnosti njihovog daljeg razvijanja i doslednog afirmisanja.
Problematični status prosvetiteljske tradicije i ideala prosvećenosti nije samo lokalna, nacionalna specifičnost, niti je ograničena isključivo na savremene filozofske, idejno-političke i kulturne sporove. Naprotiv, od samog istorijskog nastanka prosvetiteljstva može se pratiti snažna kritička, antiprosvetiteljska tradicija, u okviru koje su na različite načine osporavane osnovne programske vrednosti i ideali prosvećenosti – razum, sloboda i napredak. Imajući to u vidu, možemo tvrditi da sukob prosvetiteljske i antiprosvetiteljske tradicije predstavlja jedan od osnovnih sadržaja dvovekovnog razvoja evropskog mišljenja, te, stoga, jedan od centralnih predmeta istraživanja istorije filozofskih i političkih ideja.
Zato je rekonstrukcija i reinterpretacija sporova oko prosvetiteljstva i prosvećenosti trajni izazov za istoričare ideja. Ali, istraživanje sudbine “prosvetiteljskog projekta” i sporova o njemu nema samo istoriografski značaj jer je on nužni uslov razumevanja aktuelnih debata o “kraju moderne” i “postmodernom stanju”. I zbog toga istoriografska tematizacija prosvetiteljske tradicije – njene kompleksne unutrašnje dinamike i istorijskih oblika njene (samo)kritike – predstavlja put ka recepciji i oceni dometa savremenih pokušaja njene kritičke “dekonstrukcije” u različitim oblastima teorijskog i praktičnog diskursa.
Istraživanje se odvija u tri međusobno povezane ravni. Prva je najopštija i obuhvata tematizaciju prosvećenosti u evropskom istorijskom i savremenom kontekstu. U tom okviru istražuje se razvoj klasičnog prosvetiteljstva i oblika njegovog osporavanja unutar posebnih evropskih idejnih tradicija, zatim odnos prosvećenosti i moderne, kao i različitih savremenih („postmodernih“) strategija kritike prosvećenosti. S obzirom na uticaj nemačke kulture na recepciju ideja i ideala prosvećenosti u jugoistočnoj Evropi i u Srbiji, posebna pažnja posvećena je istraživanju karakteristika nemačkog prosvetiteljstva i idejno-političkih formi njegovog osporavanja. Drugi, uži okvir istraživanja, usmeren je na problematizaciju prosvećenosti tumačene u sociološko-politikološkom ključu „modernizacije“ i „evropeizacije“ istočnih i jugoistočnih „perifernih“ društava. Istraživanja procesa sekularizacije i otpora na koje oni nailaze, nastanka i formiranja nacija, uloge prosvećenih elita i njihovog odnosa prema tradiciji, te formulacija „posebnih puteva razvoja“ u ovim društvima – predstavljaju teorijsku i istorijsku pozadinu bavljenja trećom tematskom celinom u čijem središtu je „srpski slučaj“. Stoga je u trećoj, najužoj ravni, istraživanje usredsređeno na interpretaciju recepcije i značaja prosvetiteljstva u istorijskom, kulturnom i političkom razvoju Srbije, kao i na analizu statusa koji vrednosti prosvećenosti imaju u savremenom srpskom društvu. Iako predloženi projekat obuhvata istraživanje dugog vremenskog perioda (18-20. vek), on je prevashodno usmeren na problematizovanje odnosa „istorije“ i „savremenosti“, pa je njegovo saznajno težište pomereno iz istorijsko-filozofske sfere ka razumevanju i tumačenju živih i otvorenih problema današnjice.
Naznačeni tematski okvir (analiza i interpretacija dinamike razvoja ideja prosvećenosti i njihovih osporavanja u evropskom, balkanskom i nacionalnom okviru, od sredine 18. veka do danas) pretpostavlja multidisciplinarni pristup predmetu istraživanja. Projektnoj temi pristupa se iz šire perspektive kojom su obuhvaćena filozofska, istorijska, sociološka, antropološka i politikološka istraživanja prosvećenosti u evropskoj istoriji i savremenosti, ali i istraživanja recepcije evropske (anti)prosvetiteljske tradicije u balkanskim društvima iz perspektive ovih disciplina. Stoga rezultate realizacije projekta možemo svrstati u tri različite grupe. Prva grupa obuhvata radove koji tematizuju klasično prosvetiteljstvo i načine njegovog osporavanja u okviru posebnih evropskih idejnih tradicija, odnos prosvećenosti i moderne, kao i različite savremene („postmoderne“) strategije kritike prosvećenosti. Druga grupa obuhvata rezultate užih – socioloških, politikoloških, istorijskih i antropoloških – istraživanja recepcije prosvećenosti u istočnim i jugoistočnim „perifernim“ društvima Evrope. Treća grupa rezultata odnosi se na najuže definisani predmet istraživanja – prosvećenost u Srbiji – kako u nacionalnoj istoriji, tako i u savremenosti. U realizaciji istraživanja angažovani su dr Dušan Bošković, mr Predrag Krstić, dr Aleksandar Molnar, dr Slobodan Naumović, mr Aleksandar Nikitović, dr Mile Savić i dr Ivana Spasić. Osim ovih istraživača koji uživaju finansijsku podršku Ministarstva nauke, na projektu sarađuju i Ivan Milenković i Zoran Obrenović. U periodu 2006-2008 projektom je rukovodio dr Milan Subotić, a od 1. januara 2008. projektom rukovodi dr Gordana Đerić. Radovi nastali u okviru ovog projekta treba da doprinesu boljem razumevanju evropske idejne i političke tradicije, sagledavanju recepcije te tradicije u regionalnom i nacionalnom kontekstu i, naposletku, preispitivanju nacionalne kulturne i političke prošlosti na osnovu koje bi bio olakšan racionalan odnos prema problemima i izazovima savremenosti.